Donasyon ile Tüp Bebek ve Hukuki Durumu: Boşanma ve Velayet Süreçleri
Giriş: Donasyon ile Tüp Bebek ve Hukuk
Donasyon (sperm veya yumurta bağışı) yöntemiyle çocuk sahibi olmak, modern tıbbın sağladığı bir olanaktır. Türkiye’de yasal olmayan bu yöntem, genelde yurtdışında, özellikle Kıbrıs gibi ülkelerde tercih edilmektedir. Ancak bu süreç, çocukların Türkiye’deki hukuki statüsü ve boşanma durumunda velayet konularında çeşitli soruları gündeme getirir. Donasyon ile doğmuş çocukların velayeti kime verilir? Devletin bu çocuklar üzerindeki yetkisi nedir? İşte, bu soruların yanıtları Türk Hukuku çerçevesinde detaylı bir şekilde ele alınacaktır.
1. Donasyon ile Tüp Bebek Nedir? Hukuki Çerçevesi Nasıl Belirlenir?
Donasyon, çocuk sahibi olmak isteyen çiftlerin genetik materyallerinin yeterli olmaması durumunda, üçüncü bir kişinin sperm veya yumurta bağışlamasıyla gerçekleştirilen bir tüp bebek yöntemidir. Türkiye’de, 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu ve Sağlık Bakanlığı düzenlemeleri gereği donasyon yasaktır. Ancak yurtdışında donasyon yöntemiyle çocuk sahibi olan çiftlerin Türkiye’deki hukuki durumu farklıdır.
Türk Medeni Kanunu’nda Soybağı Düzeni (TMK 282):
• Doğumla Soybağı: Çocuğun annesi, doğuran kadındır.
• Evlilik Birliği İle Soybağı: Çocuk evlilik birliği içinde doğmuşsa, babası koca olarak kabul edilir.
Bu düzenlemeye göre, donörün genetik katkısı hukuki anlamda bir soybağı oluşturmaz. Donasyon ile dünyaya gelen bir çocuğun hukuki anne ve babası, evlilik birliğindeki eşlerdir.
2. Boşanma Sürecinde Donasyon Çocuklarının Velayeti
Donasyon ile tüp bebekle dünyaya gelen çocukların velayet süreçleri, diğer çocuklardan farklı bir prosedüre tabi değildir. Türkiye’de velayet, Türk Medeni Kanunu’nun 336. maddesi uyarınca çocuğun üstün yararı ilkesine göre belirlenir.
a. Velayet Kriterleri:
• Çocuğun Yaşı ve İhtiyaçları: Özellikle küçük yaşlardaki çocukların bakımı genelde anneye bırakılır.
• Ebeveynlerin Sosyal ve Ekonomik Durumu: Çocuğa en iyi fiziksel, duygusal ve sosyal ortamı sağlayabilecek ebeveyn tercih edilir.
• Çocuğun Görüşü: 8 yaşını geçmiş çocukların görüşü mahkeme tarafından dikkate alınabilir.
b. Donasyon Çocuklarında Ekstra Değerlendirme Var Mı?
Hayır. Çocuğun genetik anne ve babadan farklı olması, velayet konusunda doğrudan bir etki yaratmaz. Çocukların hukuki durumu, normal bir boşanma davasındaki gibi değerlendirilir. Mahkeme, hangi ebeveynin çocuğun üstün yararına hizmet edeceğini esas alır.
c. Devletin Müdahale Yetkisi:
• Devlet, çocukların donasyon yöntemiyle dünyaya gelmiş olması nedeniyle herhangi bir doğrudan müdahalede bulunamaz.
• Ancak şiddet, ihmal veya istismar gibi durumlarda, devletin koruma tedbirleri alma yetkisi bulunmaktadır.
3. Yargıtay Görüşleri ve İçtihatlar
Yargıtay kararları, çocuğun üstün yararı ilkesini esas alarak, velayet kararlarının nasıl verilmesi gerektiğini netleştirmektedir:
• Yargıtay 2. Hukuk Dairesi E.2016/10654 K.2017/12453: “Velayet düzenlemesinde çocuğun fiziksel, duygusal ve sosyal gelişimini en iyi sağlayacak ebeveyn tercih edilmelidir. Mahkeme, bu konuda uzman raporları ve tarafların yaşam koşullarını dikkate almalıdır.”
• Yargıtay 2. Hukuk Dairesi E.2020/4527 K.2021/1183: “Çocuğun üstün yararı, velayet kararlarında belirleyici temel unsurdur. Anne veya babanın kişisel özelliklerinden ziyade, çocuğa sağlayacağı katkı dikkate alınmalıdır.”
Bu içtihatlardan hareketle, donasyon yoluyla doğmuş çocuklar için de aynı hukuki kriterler uygulanır.
4. Devletin Çocuğa El Koyma Durumu
Bazı çiftler, donasyon yoluyla çocuk sahibi olmalarının devlet tarafından sorun yaratabileceğinden endişe etmektedir. Ancak Türk Hukuku’nda:
• Donasyon yöntemiyle dünyaya gelen çocuklar, hukuken anne ve babaya ait kabul edilir.
• Devlet, çocuğun üstün yararını zedeleyen bir durum olmadıkça (örneğin, şiddet, ihmal) velayet konusunda müdahalede bulunmaz.
5. Özet ve Öneriler
1. Donasyon çocukların hukuki statüsünü etkilemez: Türk Hukuku’nda, soybağı doğum yapan kadın ve evlilik birliğindeki erkek üzerinden kurulur. Genetik bağ, soybağı ilişkisini etkilemez.
2. Velayet kararı çocuğun üstün yararına göre verilir: Donasyon yöntemiyle doğmuş çocukların velayeti, normal boşanma davalarında olduğu gibi değerlendirilir.
3. Devlet müdahalesi yalnızca ihmal veya istismar durumlarında mümkündür.
Öneriler:
• Çocuğun üstün yararını ispatlamak için, bakım, eğitim ve sağlık ihtiyaçlarının nasıl karşılanacağına dair somut deliller sunun.
• Mahkemeye, donasyonun hukuki açıdan bir farklılık yaratmadığını açıklayıcı argümanlarla ifade edin.
• Bu tür davalarda uzman bir avukattan destek almayı unutmayın.
Eren Karagöz Hukuk Bürosu’ndan Hukuki Destek
Bu konu ve diğer aile hukuku meselelerinde detaylı bilgi almak için Eren Karagöz Hukuk Bürosu olarak hizmetinizdeyiz.
Kurucularımızdan Avukat Merve Karagöz, aile hukuku alanındaki tecrübesiyle, soybağı, velayet ve boşanma davalarında etkili çözümler sunmaktadır. Detaylı bilgi için bizimle iletişime geçebilirsiniz.
